Ara Sarafian2025-10-142025-10-141998Sarafian, A., “The Disasters of Mardin During the Persecutions of the Christians, Especially the Armenians, 1915”, ”Haigazian Armenological Review”, 1998, Beirut, pp. 261-292https://haigrepository.haigazian.edu.lb/handle/123456789/804Լորտ Պրայսի արխիւէն յայտնաբերուած ստորեւ հրատարակուող փաստաթուղթը կը կրէ 7 Ապրիլ 1919 թուականը: Տեղեկագիրը՝ «Մարտինի տառապանքները՝ քրիստոնեաներու, մանաւանդ հայերու հալածանքներուն ատեն, 1915ին» վերնագրով, ականատեսի վկայութիւնն է Քաղդէական կղերականի մը, որ զայն հասցէագրած է ոմն հայր Նայիմի, հոգածութեանը տակ Լորտ Պրայսի: Վաւերաթուղթին ուժը կը բխի 1915-17 շրջանին հեղինակին Մարտին գտնուելէն: Անոր առաւել ուժ կու տայ տուեալներուն համեմատելիութիւնը անկախ այլ աղբիւրներու հետ: Հեղինակը քրիստոնեաներու անճիումին ականատեսն է. ան նաեւ տեղեկացուած է այլ դէպքերու մասին՝ այլ ականատեսներէ: Ան կը նշէ վայրերը ուր ջարդեր տեղի ունեցան. անուններ՝ ջարդարարներու եւ կը մատնանշէ առանձին անձերու ճակատագիրը: Մարտինի շրջանի հայկական ջարդերուն գլխաւոր ծրագրաւորողը Ռեշիտ Պէյն էր եւ իր շրջապատը: 3 Յունիս 1915ին Իգնատիոս Արք. Մալոյեանի ձերբակալութիւնը սկիզբը հանդիսացաւ հայոց, քաղդէականներու եւ այլ քրիստոնեաներու տեղահանութեան: 4 Յունիս 1915ին տեղի ունեցաւ ականաւոր հայերու եւ այլ քրիստոնեայ առաջնորդներու ձերբակալութիւնը: Այնուհետեւ, վաւերաթուղթը կը խօսի տեղահանութեանց ու ջարդերու կարաւաններուն մասին, կը նշէ անոնց դիմագրաւած անօթութեան, հիւանդութեանց, յարձակում-կողոպուտներուն եւ սպանութիւններուն մանրամասնութիւններ: Վաւերաթուղթը կը նշէ նաեւ կարգ մը քիւրտ եւ արաբ ցեղախումբերու մօտ ապաստանած հայերու մասին, որոնք փրկուեցան թուրք եաթաղանէն: Քաղդէական կրօնականը կը խօսի նաեւ գաղթականութեան ուղիներուն մասին, որ թիւերով կը հաստատէ շրջանին մէջ կատարուած ջարդերուն ահագնութիւնը, տարողութիւնը ու ծիրը: