HU Repository
HU Repository serves as an academic and research repository, offering a rich assortment of Haigazian Armenological Review research outputs along with publications from the Armenian Diaspora Research Center (ADRC) and Haigazian University Press (HU Press). Additionally, it hosts a repository of MA and MBA theses.
With a focus to meet the needs of scholars, students, and researchers within and beyond the Haigazian University community, our repository provides seamless access to a diverse range of scholarly materials. Whether you're delving into historical studies, exploring contemporary research topics, or seeking insights from thesis works, the HU Repository stands as a cornerstone for intellectual inquiry and collaboration.
Communities in Haigazian University
Select a community to browse its collections.
Recent Submissions
The Armenian Genocide in Historical Perspective: A Sociological Analysis
(1995) Berch Berberoğlu
Այլ ժողովուրդներու դէմ ի գործ դրուած ցեղասպանութիւնը խորագոյն եւ ամենէն քայքայիչ մէկ ձեւն է այն բրտութեան, որ կը գործադրուի լրիւ կամ մասնակի կերպով՝ քանդելու համար անոնց գոյութիւնը, երբ անոնք կը կը ներկայացնեն ցեղային ժողովրդային, կրօնական կամ տնտեսական անհատականութիւն: Այսպիսի գործունէութեան մը պարագային է որ կը յառաջանայ յորձքը հարցումներուն, որոնք կու գան միաձուլուելու լո՛կ մէկ հատին մէջ.— ինչո՞ւ այս ցեղասպանութիւնը մի միայն հայերու գոյութեան դէմ։
Պերճ Պերպերօղլուն կը փորձէ պատասխանել մէկ հատիկ այս հարցումին՝ քննութեան ենթարկելով ընկերային, տնտեսական, կրօնական եւ մշակութային դրութիւնը Օսմանեան Կայսրութեան, որուն վրան յետագային կու գայ աւելնալու խնդիրը Օսմանեան Կայսրութեան արեւմուտքի մէջ կրած հողային կորուստներուն, որուն որպէս հակադարձութիւն՝ քաղաքական, տնտեսական, հողային, ժողովրդային եւ այլազան ուրիշ պատճառներէ խթանուած թելադրանքը արեւելքի մէջ հիմնելի Թուրանական Կայսրութեան մը։ Այս մէկն արդէն ցեղապաշտական ծրագիրն է Երիտասարդ-թրքութեան՝ ըլլալէ ետք ծրագիրը համիտեան քաղաքականութեան, որ կը միտէր օսմանի աշխարհէն ներս ստեղծել ցեղայնօրէն եւ կրօնական կերպով զուտ թրքական կայսրութիւն մը։
Այս ծրագիրին իրագործումին հրայրքը կը սրի աւելի փոքրամասնութիւններուն եւ մանաւանդ հայութեան ունեցած տնտեսական գերիշխող ուժին եւ անկէ յառաջացած պետական, առեւտրական, ճարտարարուեստական եւ մշակութային պատճառներով ալ, որ գուցէ նոյնքան առկայ է նաեւ յոյնին համար եւ հրեային: Սակայն երբ հրեան կը յաջողի կծկուիլ իր մորթէն ներս եւ յոյնը իր դէմքը կը դարձնէ իր անկախ պետականութեան՝ անհրաժեշտ պարագային մեկնելու համար իր հայրենիքը՝ հայը կը մնայ ան– պաշտպան ու արեւմուտքի մեծ պետութիւնները չեն որ պիտի գան պաշտպան կանգնելու անոր, իրականութիւն մը որ շուտով կ'ընկալուի թուրքին կողմէ, որ հիմա արեւմուտքի իր կորուստներուն վրէժը լուծելու կը ձեռնարկէ դառնալով արեւելք։ Սակայն հայն է որ կ'արգելակէ իր յառաջընթացը, ուստի անիկա կ'որոշէ մաքրել հրապարակը եւ բանալ ուղին դէպի Թուրան՝ Կեդրոնական Ասիա։ Արդիւնքը բնաջնջումն է արեւմտահայութեան՝ կորուստովը թուրքիաբնակ երկու միլիոնէ աւելի հայութեան մէկ ու կէս միլիոնին։ Այս մէկը ցեղապաշտութիւն է արդէն, եւ քսաներորդ դարու պետականօրէն կազմակերպուած առաջին ցեղասպանութիւնը, որուն միջոցով է որ թուրքը կը փորձէ փրկել զինուորականօրէն թէ տնտեսական կերպով անկումէ անկում մեկնող իր կայսրութիւնը։
Մնացեալը խօսք է միայն, եւ կայ ո՛չ մէկ պատճառաբանութիւն յայտարարելու այսօր, թէ մէկ ու կէս միլիոն հայերու կորուստը արդիւնքն էր պատերազմական կորուստներուն, եւ ոչ ալ կարելի է պնդել, թէ անիկա հետեւանքն էր պատերազմական թշնամանքի: Իրականութեան մէջ՝ պատերազմին իրականութիւնը ծածք մըն էր սքօղելու համար իրականութիւնն ու ճշմարտութիւնը։
[Թուրք ազգային ինքնութիւնը եւ հայկական հարցը] (հատուած)
(1995) Թանէր Ագչամ
The article produced here in Armenian translation is a section from Taner Akçam's Turkish book Turk Ulusal Kimligi ve Ermeni Sorunu (Turkish National Identity and the Armenian Question), Istanbul, 1992. Making an abundant use of both Turkish and foreign sources, moreover having an access to Turkish materials and publications which have usually remained out of the reach of Western and Armenian historians and specialists of the Turco-Armenian relations, the author tries, the first time among any Turkish historian, to approach to the thorny question of the Armenian massacres perpetrated by the Turkish authorities, the Turkish population in certain regions of the Ottoman Empire, and the Kurdish and Chechnian tribes in general. To approach to certain facts and to the gist of the truth, Akçam analyzes the reasons and causes which helped prepare the way to the Armenian Massacres of 1915-1916, the psychological make-up of both the Young-Turk organizations and party, the political and military conditions which produced the necessary atmosphere, the organization of the massacres themselves and their procedure, and the number of the losses Armenians bore due to these massacres.
To make clear certain aspects and faces of the problems dealt by Akçam, some additional points are introduced both to the text and annotations and are taken into square brackets to differentiate them from the original notes and sources the author makes use of.
Mouch 1915 Selon Alma Johansson
(1995) Anahide Ter Minassian
Հակառակ որ հաստատուած իրականութիւն մըն է բնաջնջումը տարօնահայութեան՝ սակայն յարաբերաբար նուազագոյն չափով ծանօթ է անիկա պատմագրութեան մէջ։ Անիկա՝ Տարօնի Աշխարհն է որ ծնունդ տուաւ ինչպէս երէկի՝ նոյնպէս նաեւ այսօրուան բոլոր Սասունցի Դաւիթներուն, այսուհանդերձ հո՛ն էր որ գուցէ տեղի ունեցաւ ամենէն ամբողջականը Հայկական Տասնհինգի կոտորածներուն:
Տալէ ետք դիրքն ու տեղանքը Մուշին եւ հայ եւ թուրք դերակատարները օրուան՝ Տէր Մինասեան նախ կու տայ դէպքերուն մէկ պատումը Հրանդին՝ հրաշքով մը ջարդերէն ազատուած տղու մը, եւ ապա՝ Ալմա Եոհանսոնին: Երկուքը կ'ամբողջացնեն զիրար։
Իրականութեան մէջ՝ Տէր Մինասեանի ուսումնասիրութիւնը կը կանգնի վրան անգլիացի Լինչի, հայ Վահան Փափազեանի եւ Հրանդի եւ շուէտուհի Ալմա Եոհանսոնի տուեալներուն։ Այս բոլորին մէջ նուազագոյն ծանօթն է վերջինը:
Եոհանսոնը շուէտացի միսիոնարուհի մըն էր Մուշի գերմանական որբանոցին մէջ եւ առ այդ` ականատես վկան տեղի ունեցող բոլոր կոտորածներուն, որոնց մասին գրեց դէպքերէն լոկ մէկուկէս տասնամեակ ետք: Այսպէս էր որ 1930-ին Սթոքհոլմի մէջ լոյս տեսաւ իր Ett folk i landsflykt (Աքսորի մէջ ժողովուրդ մը, մատենիկը, որ ունէր 49 էջ գրութիւն՝ 12 լուսանկարներով։ Գործին յառաջաբանը կը պատկանէր Զիկրիտ Քուրքին։ Յաջորդ տարի, 1931-ին, Սթոքհոլմի մէջ ֆրանսերէնով լոյս տեսաւ Եոհանսոնի La vie des exilés arméniens (Գաղթական հայերու կեանքը) խորագրով գործը, մինչ շուէտական մամուլի մէջ անիկա չդադրեցաւ հրատարակելէ յօդուած յօդուածի ետեւէ:
Շուէտաբնակ Պետրոս Զարդարեանն էր, որ 1979–ին հայերէնի թարգմանեց 1930–ի մատենիկը եւ յաջորդ տարին նաեւ որպէս թերթօն հրատարակուելէ ետք Փարիզի Աշխարհ շաբաթաթերթին մէջ՝ նոյն տարին իսկ, 1980–ին, լոյս տեսաւ որպէս հատոր՝ Արթիւր Պէյլերեանի յառաջաբանով:
Սակայն բացայայտելու համար ինչո՞ւն ու ի՞նչպէսը Մուշի կոտորածին՝ Տէր Մինասեան առաւելաբար կը յենի Հրանդի եւ Ալմա Եոհանսոնի գործերուն ու կը կատարէ անոնցմէ ընդարձակ մէջբերումներ։ Այս ձեւո՛վ է որ առաջին անգամ ըլլալով շրջանառութեան մէջ կը մտնեն Մուշի հետ առընչուող հիմնական երկու գործեր։
Տէր Մինասեան կ'եզրակացնէ, թէ նոյնիսկ եթէ Ալմա Եոհանսոն դէպքերուն կը մօտենայ որպէս միսիոնարուհի եւ անոնցմէ ներս կը տեսնէ քրիստոնեայ եւ մահմետական բախում մը՝ իրականութեան մէջ «անիկա ցոյց կու տայ, որ դէպքերու շղթայազերծումը անոնց ոճրային տրամաբանութեամբ կը հնազանդի հայ ժողովուրդը բնաջնջելու օսմանեան իշխանութեան դիտումնաւոր մէկ կամքին»։
The Coalescence of the Roles of Party and State in the Enactment of the Armenian Genocide
(1995) Vahakn N. Dadrian
Հաստատելէ ետք թէ երբ երկիրէ մը ներս կուսակցութիւն մը կը տիրանայ այդքա՜ն ուժի որ մրցակցաբար կը գերազանցէ իշխանութեան ունեցածը եւ առ այդ ծնունդ կու տայ կամայականութեան եւ բռնատիրութեան՝ Տատրեան կ'եզրակացնէ, թե Հայկական Ցեղասպանութիւնը արդիւնքն էր այսպիսի ուժի մը եւ անկէ յառաջացած կամայականութեան:
Գործադրել կարենալու համար Հայկական Ցեղասպանու-թիւնը՝ յօդուածին հեղինակը կը գտնէ, որ.—
Համիտեան իշխանութեան եւ վարչակարգին տապալումէն ետք 1908ին՝ Երիտասարդ-Թուրք Կուսակցութիւնը պահեց իշխանութիւնն իր ձեռքերուն մէջ, սակայն չորս տարին բաւ եղաւ որ կորսնցնէր զայն 1912-1913-ի Պալքանեան Պատերազմին պատճառով։ Այս շրջանին իթթիհատականները կա՛մ անպատրաստ էին եւ անփորձ, կամ ալ անկարող՝ վարելու համար իշխանութիւնը ու ի գործ դնելու իրենց գաղտնի ծրագիրները հայ-թրքական յարաբերութիւններու գծով։
Պալքանեան Երկրորդ պատերազմէն ետք՝ յաղթական թրքութիւնը ձեռք առաւ կազմակերպումը ամէն ինչի: Այժմ որպէս տէրը կացութեան՝ իթթիհատականները նախ թրքացուցին կուսակցութիւնը ցեղամոլ թրքականութեան եւ թուրանականութեան ո՛չ միայն գաղափարաբանութեամբ՝ այլ մանաւանդ ղեկավարութեամբ. Ապա տիրացան պետական հիմնական նախարարութիւններուն եւ պաշտօններուն՝ լուծարքի ենթարկելով մնացեալները եւ յետոյ, որպէս անվստահելի, լուծարքի ենթարկուեցան մեծ ու փոքր 1100 սպաներ եւ փոխարինուեցան երիտասարդ–թուրք նորելուկներով: Նոր չէր թրքացումի ու իթթիհատականացումի սա շարժումը կայսրութենէն ներս։ 1910–ի Երիտասարդ-Թուրք Կուսակցութեան հերթական համագումարին, որուն մասնակցեր էին լո՛կ կատաղի մեծամեծները կուսակցութեան, այսինքն՝ Թալէաթը, բժիշկներ Նազըմը եւ Պեհաէտտին Շաքիրը, Կուսակցութեան Կեդրոնական Մարմինը եւ ապահովութեան պատասխանատու Ճանպոլաթն ու Պետրին՝ Թալէաթն արդէն սեղան էր բերեր իր ծրագիրը Կայսրութեան թրքացումին, եւ առ այդ` ջարդերուն, որովհետեւ հայկակական ինքնավարութիւն մը որպես հետեւանք Հայկական Բարենորոգումներու՝ պիտի նշանակէր ծնունդը հայկական պետութեան մը եւ կորուստը թրքական հողերուն: Իսկ Պալքանեան Պատերազմէն ետք Հայկական Բարենորոգումներու հարցը իր գագաթնակէտին հասցուց թուրքին հակահայ գրգռութիւնը 8 Փետրուար 1914-ի ստորագրութեամբը բարենորոգումներու պարտադրուած ծրագիրի մը։
Հայկական Տասնհինգի իրագործումին համար անհրաժեշտ ուժը կազմակերպուեցաւ 1913-էն ետք եւ ստացաւ Թեչքիլաթը Մախսուսէ (Մասնաւոր Կազմակերպութիւն) անունը: Անիկա ուղղակի ենթակայ մնաց ներքին եւ զինուորական զոյգ նախարարութիւններուն եւ Կուսակցութեան Կեդրոնական Մարմինի հրահանգներուն: Կազմակերպութեան գլուխը կեցաւ Պեհաէտտին Շաքիրը իրեն կապուած ու ենթակայ խումբով մը Կուսակցութեան գաղափարաբանութեան հետ նոյնացած երիտասարդ սպաներու . այս կազմակերպութիւնն ունէր խիստ կերպով կեդրոնացած դրութիւն մը, ուր կային քննիչներ (միւֆեթթիշ), պատուիրակներ (մուրահհաս) եւ պատասխանատու քարտուղարներ (քիաթիպի մեսուլ)՝ բոլո՛րն ալ ենթակայ Շաքիրին եւ անոր միջոցով՝ Թալէաթին ու Էնվերին: Այս բոլորը ո՛չ միայն գերիվեր էին քաղաքային իշխանութիւններէն՝ այլ մանաւանդ ունէին պարտականութիւնը իրենց վստահուած առաքելութեան իրագործումին: Առ այդ՝ անոնք իրենց հրահանգները կը ստանային լոկ ներքին եւ զինուորական նախարարութիւններէն (նախարարներէն) եւ Մասնաւոր Կազմակերպութեան պատասխանատուէն:
«Կարճ կերպով ասած»՝ եզրակացուց Տատրեանն իր վերլուծումի աւարտին, «ասունք էին այն պայմաններն ու գործընթացը՝ որոնց միջոցով նոյնացան Իթթիհատական Կուսակցութիւնը եւ մարմինները Օսմանեան Պետութեան՝ կռանելու համար քանդումի մամոթային այն մեքենան, որուն ճանկերուն մէջ մեծաւ մասամբ բնաջնջուեցաւ Թուրքիոյ հայութիւնը»։
Բառերուն միւս երեսը (Գ)
(1995) Անդրանիկ Կռանեան
This is the third installment of a series of articles dedicated to the analysis of the inner content and meaning of some Armenian words which, this time, are related to the eightieth anniversary of the commemoration of the Armenian Holocaust of 1915. After an introduction to the work to be presented, the author discusses the various meanings and the usages of the following words:
1. Djardel (to massacre), djard (massacre),
2. Kotorel (to massacre), kotoradz (massacre),
3. Spannel (to kill),
4. Meranil (to die), mard (man), mah (death),
5. Phoghodel (to cut the throat),
6. Khoghkhoghel (to slaughter),
7. Hoshotel (to chop),
8. Khoshoshel (to hash),
9, Kodjobel (to lop off),
10. Koshkodjel (to pluck up),
11. Mortel (to slay),
12. Zenool (to sacrifice),
13. Benadjendjel (to exterminate),
14. Djendjel (to abolish),
15. Kordzel (to bewail),
16. Voghokel (to supplicate),
17. Taghel (to bury),
18. Matagh (tender, young),
19. Mataghel (to sacrifice),
20. Hacht (oblation),
21. Zoh (victim),
22. Tzon (dedication, present, gift),
23. Soor (sword, sharp, piercing),
24. Yeghern (holocaust),
25. Vodjir (crime),
26. Nakhjir (carnage),
27. Sook (mourning),
28. Kapoot (spoils),
29. Koghopoot (booty),
30. Aksor (exile),
31. Anapat (desert),
32. Di (corpse), diak (corpse),
33. Dagagh (coffin),
34. Damban, dambaran (tomb),
35. Shirim (sepulchre),
36. Gerezman (grave),
37. Kez (burnt),
38. Voghdj (alive, complete), and
39. Voghdjakez (burnt offering).
The innocent and religious in content in the days of their incursion, those words underwent certain changes in content with the passing of time, lost their religious meaning, and, in the long run, came to be related to the evil expression of the relationship of man with man. At last they came to be identified with vile and man's wickedness towards man.