Browsing by Author "Ingrid Leyer Semaan"
Now showing 1 - 2 of 2
Results Per Page
Sort Options
Item Armin Theophil Wegner : Armenophile 1886 - 1978(1995) Ingrid Leyer SemaanՀպանցիկ ակնարկ մը ետք գերման Արմին Թեոֆիլ Վեկնէրի կեանքին ու գործունէութեան վրայ՝ Դոկտ. Սըմաան կը փորձէ շեշտը դնել բանաստեղծ, արձակագիր, վիպագիր, ընկերային գործիչ Համաշխարհային Առաջին Պատերազմի ընթացքին Օսմանեան Կայսրութեան սահմաններէն ներս մարդկութեան ծառայելու մեկնած մարդուն վրայ, վերիվայրումներով առլի կեանք մը, որ մնաց ենթակայ ո՛չ միայն պատերազմի ընթացքին իր ապրած ցնցումներուն եւ յուշերուն, որոնք իրն եղան ահաւորութենէն Հայկական Տասնհինգին՝ այլ նաեւ այն ճնշումներուն եւ հալածանքներուն, որոնք իր բախտակիցներէն շատերուն հետ վիճակուեցան իրեն երեսունական թուականներու Երրորդ Ռայխի ստեղծած մութ ազգայնականութեան եւ մոլեռանդ ու թթու ցեղապաշտութեան շնորհիւ: Ինչպէս բազմաթիւ գերման գրողներուն եւ արուեստագէտներուն գործերը` իրեններն ալ դարձան հրոյ ճարակ եւ ինքն ալ ուրացուեցաւ փողոցի տականքին եւ նացիականութեան կերտած եւ յառաջացուցած պիղծ ցեղամոլներու եւ գտարիւն արիականութեան յաճախանքեն վարակուած մարդկային խեշերանքին նախճիրային իմաստակութենէն եւ առ այդ ճաշակեց չորն ու չարը կեդրոնացումի կայաններուն: Այսուհանդերձ՝ Համաշխարհային Երկրորդ Պատերազմի աւարտէն ետք անիկա մերժեց մնալ սահմաններէն ներս իր հայրենական հողերուն եւ անցաւ Հռովմ, ուր անցուց մնացեալ մասը կեանքին: Վերիվայրումներով, ահաւոր ցնցումներով եւ փեռեկտումի ենթարկուած մարդու իր հոգիով եւ առօրեայով, սակայն, Վեկնէրը մնաց պինդ ու զօրաւոր հաւատաւորը մարդկային եւ անհատին արժէքներուն, եւ արտայայտչապաշտ քերթողի իր էջերուն մէջ դրսեւորեց մարդկայնական այն ոգին, որ իրն էր եղած Հայկական Տասնհինգի օրերուն իսկ։ Նկարագրային գիծի մը վերածուած այս մարդկայնականութիւնը, որ կը մատչի մարդասիրութեան՝ քալեց իրեն հետ կեանքի իր բոլոր արահետներուն վրայ եւ մինչեւ աւարտն իր կեանքի օրերուն: Իր գործերէն բազմաթիւներ եղան դրսեւորումը հայու տառապանքին եւ արիւնումին. անհատական եւ ընկերային իր կեանքէն նե'րս ալ անիկա եղաւ իր հայրենակիցներուն մէջ այն շա՛տ քիչերէն, որոնք գիտցան զանազանել իրաւն ու արդարը եւ զանոնք վեր դասել իրենց պետականութեան քաղաքականութեան անբարոյութենէն, եւ առ այդ ձայն բարձրացնել հոն ուր անհրաժեշտ էր։ Քաջ ու խիզախ, եւ ճշմարտութեան եւ մարդկային արժէքներու խօսնակ այս գրողն էր, որ ի վերջոյ, որ մըն ալ հրաւիրուեցաւ Էջմիածին՝ ստանալու համար գերագոյն գնահատանքը, զոր Հայ Եկեղեցին կրնար տալ որեւէ մէկուն: Հո՛ն էր որ Վազգէն Ա. Վեհափառին հետ ունեցած մտերիմ զրոյցէ մը ծնունդ առաւ գաղափարը երկնումին հայու տառապանքին արժանի քանի մը գործերու: Ահաւասիկ, Արմին Թեոփիլ Վեկնէրի հայութեան հետ աղերսուող կարգ մը այլ գործերու կարգին՝ Դոկտ. Ինկրիտ Սըմաանը կը մատչի հիմնական երկու այն գործերուն, որոնցմէ տասը նուագեայ դիւցազներգութիւն մըն է առաջինը՝ Տաս Արմենիշէ Թոթենլիյտ խորագրով, եւ վէպ մը երկրորդը` Տի Աուաթրայբունգ վերնագիրով, որոնք յաջորդաբար կը հիւսուին Միհրան Եւ Ադամ անունով պատանի երկու հայորդիներու շուրջ: Դժբախտաբար, սակայն, անոնցմէ երկուքն ալ մնացին թերաւարտ, եւ հազիւ թէ անոնցմէ փոքր հատուածներ եւ փոքր ամփոփումներ հասան մամուլի բարիքին. ըստ Դոկտ. Սըմաանին՝ Վեկնէր չկարողացաւ ամբողջացնել զանոնք՝ պարզօրէն անոր համար անցնող տարիները շատ բան էին փոխած իրմէ ներս. առ այդ յօդուածին հեղինակը կ'եզրակացնէ, թէ «մինչ այդ անիկա ծերացեր էր եւ յոգներ, եւ կեանքի հանդէպ փոխուեր` իր կեցուածքը։ Աճեր էր քանակը ձեռագիրներու էջերուն, որոնք պէտք ունէին յօտումի: Հիմնականին մէջ վիպագիր մը չէր աչքառու պատկերներու արտայայտչապաշտ բանաստեղծ Վեկնէրը, որ ինքզինք նետեր էր սխալ գործի մը։ Անշուշտ Վեկնէր ի՛նքն իսկ գիտակ էր այս հարցերէն ոմանց: Յաճախ կը կրկնէր ինքզինքին. «Կրճատէ՛, կրճատէ՛, կրճատէ՛ - ա՛յս է հիմնական հարցը». սակայն ի զուր: Անիկա գիտէր, որ բանաստեղծի իր երէկը զինք վատ էր պատրաստած վէպի բարդ կառոյցին հետ վարուելու համար, մինչդեռ Պալզաքն ու Թոլսթոյն վարուեր էին անոր հետ այդքա՛ն հեզասահ կերպով։ Գուցէ անիկա կը զգայ նաեւ, որ իրեն դաւաճաներ էր իր բարեկամը՝ Ֆրանց Վերֆէլը, որուն Մուսա Տաղի Քարասուն Օրերը վէպն եղեր էր մեծ յաջողութիւն մը: Վեկնէր կը խորհէր թէ իր բարեկամն իրմէ խլեր էր նիւթը։ Դաւաճանութեան շեշտ մը կար հայերուն մօտ նաեւ` կը մտածէր Վեկնէր: Անոնք պարզօրէն շա՛տ էին խանդավառ Վերֆելի վեպի իրենց գովեստին մէջ։ Դոկտ. Ինկրիտ Սըմաանի ուսումնասիրութիւնը լուսամուտ մըն է Արմին Թեոֆիլ Վեկնէրի գրականութեան հայութեան հետ առընչուող հատուածին վրայ բացուող, իսկ անոր յաջորդող գերմաներէն եւ անոր անգլերէն թարգմանուած հատուածները յաւելո՛ւմ մը գերման բանաստեղծին ներքին աշխարհին լաւագոյնս ճանաչումի ճամբուն վրայ։Item Woman to Woman: The American Missionary Wife and the Armenian Woman(1996) Ingrid Leyer SemaanԱռաջին միսիոնարուհին դէպի Հայաստան եղաւ Նինոն (Նունէ*), որ Երուսաղէմի մէջ դաստիարակուելէ ետք դուինցի Նիափարա Սահա կոչուած հայուհիին կողմէ առաքուեցաւ արեւելք՝ քրիստոնէութիւնը տանելու համար վրացիներուն։ Աշխատանքի եւ առաքելութեան անոր առաջին հանգրուանն եղաւ Բիւզանդիոնի մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլիսը, ուր, սակայն, հալածուելով` իր ընկերուհիներով անցաւ Հայաստան, հոս ալ, սակայն, հալածուելով՝ նահատակուեցան ինք եւ իր ընկերուհիները (Հռիփսիմեանց կոյuե՞ր): Դարերու անցքին հետ Նինան չմնաց առանձին, եւ անոր յաջորդելու եկան այլ առաքեալներ եւ մերթ` անոնց ընկերակցող իրենց տիկինները։ Նինայի յաջորդներուն մէջ կը գտնենք կաթողիկէ Յիսուսեանները, Անկլիքան Եկեղեցին, գերման Լուտերականները, եւ ուրիշներ, որոնց ներկայութիւնն զգալի դարձաւ եւ աշխատանքներն՝ արդիւնաէտ՝ մանաւանդ տասնիններորդ դարուն։ Այս բոլորին մէջ իրենց աշխատանքով, գործունէութեամբ եւ գործելակերպով հիմճական մնացին ամերիկեան Պորտ ընկերակցութեան առաքեալները, որոնք եթէ արեւելք հասան քրիստոնէութիւնը տանելու համար հրէային եւ մահմետականին՝ շուտով. սակայն, գտան որ կը գտնուէին պատին առջեւ անկարելիութեան մէկուն քարացած կրօնամոլութեան եւ միւսին՝ կրօնափոխութեան պարագային մահուան դատապարտումին պատճառով։ Ուղղակի գործունէութեան մը ձախողանքին դէմ յանդիման՝ անոնք որոշեցին անուղղակի միջոցը, նախ բարեկարգել եկեղեցին քրիստոնեայ հայուն, դաստիարակել զայն, անկէ ստեղծել ընդունելի տիպարը իսկական քրիստոնէային եւ անոր օրինակով քրիստոնէութիւնն ընդունելի դարձնել ոչ քրիստոնեային: Սակայն, ըստ այս առաքեալներուն, խաթարուած էր քրիստոնէութիւնը քրիստոնեայ հայուն, եւ կը կրէր դարերու տգիտութեան բեռին ներքեւ: Դիւրին չեղաւ Պորտի ներկայացուցիչներուն առաքելութեան իրագործումը, որովհետեւ անոնք իրենց դէմ գտան ծառացումը հայուն հետ եկեղեցիին։ Այս իրագործումին մէջ միսիոնարներուն թիկունք կանգնեցան նախ անոնց կիները, եւ ապա Միացեալ Նահանգներէն եւ այլ վայրերէն հաւաքագրուած այլ միսիոնարուհիներ: Աստուծոյ խօսքը տանելու համար հայութեան՝ անհրաժեշտ էր նախ ուսումնառութիւնը անոր, որպէսզի անիկա կարենար կարդալ Մեծ Գիրքը եւ ջուրն ուղղակի խմէր ակէն։ Սա կը նշանակէ մէկ բան. հարուածել հայ եկեղեցին եւ անոր դարաւոր գործն ու վարկը: Դիւրին չեղաւ մատչիլ հայութեան։ Օտարը միշտ ալ մնաց օտար եւ հալածուեցաւ, մերժուեցան եւ անգոսնուեցաւ։ Քրիստոնէութեան օտար ծառաներուն հազիւ թէ արտօնուեցաւ մատչիլ հայութեան: Հոս, ճիշդ հոս ալ մէջ մտան նախ անոնց կիները եւ ապա իրարայաջորդ սերունդները ամուրի առաքելուհիներուն, որովհետեւ անոնք էին որ կարողացան քանդել պատուարները եւ հալեցնել սառը՝ կինէ կին հաստատուած յարաբերութեամբ եւ իրենց անձնական օրինակով: Ուսեալ եւ զարգացած այս օտարուհիներն էին, որ շուտով գտան իրենց ընկերներուն հետ թէ եթէ պիտի յառաջացուէր որեւէ փոփոխութիւն հայութեան, անոր եկեղեցիին եւ հաւատալիքներուն մէջ՝ անհրաժեշտ էր նախ դաստիարակել հայ անհատը, սորվեցնել եւ ուսում ջամբել անոր, որպէսզի կարելի ըլլար անոր ձեռքը տալ Աստուածաշունչը: Ընել կարենալու համար այսպէս՝ անոնք հաստատեցին զանազան մակարդակի ուսումնարաններ, որոնք, ի՞նչ խօսք, առջի օրերուն եղան լոկ մանչերու համար։ Դիրին չեղաւ աղջիկներն ալ ներգրաւել ուսումնական եւ դաստիարակչական համակարգ, այսուհանդերձ ժամանակը եկաւ լուծելու շատ բան, եւ հետզհետէ, դպրոցներ հաստատուեցան հայուհիներու համար եւայլն: Եւ հեղ մը որ հայուհին առաւ համն ու բոյրը ուսումին եւ դաստիարակութեան՝ ալ չկեցաւ ետ հայ տղամարդէն, եւ անոր հետ քալեց անվախ եւ ճակատը բաց՝ հասնելու համար բարձրագոյն աստիճաններուն ուսումնառութեան, եւ ապա ինքն իր կարգին, դառնալու դաստիարակչուհին եւ ուսուցչուհին իրարայաջորդ հայ սերունդներուն: Տալու համար մէկ պատումը հայուն եւ հայուհիին ուսումնական եւ կրթական այս գործընթացին՝ Դկ. Սըմաան առաւելաբար կը յենի տուեալներուն վրայ Պոսթոն հաստատուած Ամերիկեան Միսիոնարական Պորտի Սիշընըրի Հերըլտին, որոնք, սակայն, միշտ չեն որ կ'ենթարկուին մանրազնին քննութեան եւ դատումի։ Հակառակ սա իրողութեան, սակայն, այդ տուեալներով է, որ հեղինակը կը փորձէ, գծել ու տալ մէկ պատկերը տասնիններորդ դարու հայ դպրոցին, անոր գոյառումին, դիմակայած դժուարութիւններուն եւ վերջնական յաղթանակին, որոնց մէջ մեծ դեր խաղացին առաքելուհիները, եւ օրինակ ծառայեցին հայութեան եւ հայուհիներուն, որ իրենց վրայ վերցնեն դաստիարակութիւնն ու կրթումը հայ տղոց եւ աղջիկներու յաջորդական սերունդներուն: Մասնաւորելով իր խօսքն ու գնահատականը ամերիկացի եւ ազգային այլ պատկանելիութեամբ այս կիներուն եւ օրիորդներուն Դկ. Սըմաան կը հաստատէ, թէ «անոնք պատիւ բերին իրենց դաստիարակի կոչումին... Նուիրեալ ուսուցչուհիներ էին անոնք եւ ուրախութեամբ բաժնեկցեցան այն ինչ որ գիտէին իրենք։ Անոնց հաստատած դպրոցներէն բոլորը չէին որ տեւեցին սակայն ի՞նչ կը նշանակէ այս մէկը։ Իրենց ներկայութիւնը հայուհիներու միջեւ եւ անոնց հետ իրենց բարեկամութեան եւ գաղափարներուն փոխանակումն էին կարեւոր: Իրենց գործին ընդմէջէն անոնք կարողացան հասնիլ եւ օգնել բազմաթիւ կիներու, կարողացան արբեցնել անոնց իմացականութիւնը, ներշնչել զանոնք ինքնավստահութեամբ, (եւ) նոյնիսկ կարողացան զգացնել ամբողջ ընկերութեան մը անհրաժեշտութիւնը փոփոխութեան»։