Articles
Permanent URI for this collection
Browse
Recent Submissions
Item Բառերուն միւս երեսը (Ե.)(1997) Անդրանիկ վրդ․ ԿռանեանThis is the fifth article of the author in the series which deal with the evolution of the meanings of various sets of Armenian words. In this article the author highlights word groupings which are related to the concepts of searching, closing, lacking, large/small, shade, suffering. joy, verb/language, as well as a set of wards pertaining to family relationships bonds. 1. Voronel - to look for 2. Pentrel - to search 3. Hetapendel - to pursuit 4. Khendrel - to ask for 5. Kerkrel - to explore 6. Khoozarkel - to check 7. Getnel - to find 8. Pakel - to close 9. Gotsel - to shut up 10. Argeloul / argilel - to obstruct 11. Khepel - to plug 12. Kapel - to plumb 13. Koghpel - to lock 14. Tsatskel - to cover I5. Skoghel / kogharkel - to veil 16. Ghoghil - lo conceal 17. Takchil - to hide 18. Atjil - to grow 19. Avelnal / araveloul - to add 20. Bazmanal - to multiply 21. Shatanal / shatnal - to increase 22. Kitchnal - to decrease 23. Sakav/ sakavanal - to lessen 24. Takay - on a small scale 25. Nevazil - to reduce 26. Paksil - to diminish 27. Teranal - to fall short of 28. Metz - big 29. Pokr - small 30. Peztik - minute 31. Khoshor - grand 32. Kartj – short 33, Yergain - long 34. Hovani - protection 35. Estver - shadow 36. Shouk - shade 37. Tarapank - suffering 38, Neghoutioun - discomfort 39. Tandjank - torture 40. Visht - agony 41. Tsav - pain 42. Tchartcharank - torment 43. Lelkank - rape 44. Tajank - misery 45. Khoshtankel - to torture with an instrument 46. Andzouk - narrowing 47. Ourakhoutioun - happiness 48, Khind / Khendoutioun - festivity 49. Zevartoutioun - cheer SO. Zevarjoutioun - cheerfulness 51. Berkroutioun - jubilation 52. Tsentzoutioun - joy 53. Hatjouyk - pleasure 54, Hertjvank - rejoicing 35. Vayelk - enjoyment 56. Khaytank - flambuoyance S7. Goh / gohoutioun - contented 58. Hangist / hangestoutioun - comfort 59. Bay/ ban / bar / barbar - verb 60. Lezou - language 6l: Ask asel - narration 62. Khosk / khosil - talk 63. Zerouyts - chat 64. Gir / gerel - letter 65. Armat /arm / zarm - root 66. Boon - stem 67, Azg /azen - nation 68. Tzenount - birth 69. Tsegh - race 70. Tohm - clan 71. Tjet - the male son that preserves the family name 72. Tragoum - ongin 73. Joghovourd - people 74. Gerdastan - family 75. Serount - generation 76. Serm - gene 77. Ser – genderItem Յովհաննէս Սարկաւագի գրական ժառանգութիւնը որպէս փիլիսոփայական-էսթետիկական մտքի աղբիւր(1997) Կարլէն ՄիրումեանHovhannes Sarkavag (1045-1129), also known as Hovhannes Imastaser (the Philosopher) has bequited to posterity quite a number of prose and poetic writings. Of these one particular and lengthy poem (188 long lines), the Ban Imastoutian (Word of Philosophy) stands to be the most important of them all. In fact the poem is a dialogue going on between the poet and a blackbird, the Sarek, on the essence and component parts of art and esthetics. The poet (Hovhannes Sarkavag the Philosopher) holds that art is nothing but the portrayal of nature and the endeavour of man to do so. Art is based on the natural and what is learned, that is, the talent man endowed with, and the time and work he spends in acquiring from nature the elements of beauty. Sarkavag underlines the fact that art is not just the act of copying nature as it stands though the latter is an immense source of wealth for it. Art is but a combination of cognizance of nature and personal creativity. This means that the artist has to delve deep into soul and spirit of nature and what it means. In his analysis of the problem, the author, Karlen Miroumian, reaches to the conclusion that nature is the basis of all esthetic creativity, artistic ideal which artists aspire, and the object of artistic and esthetic cognizance, and creation and recreation, though the main stress has to be put on the relationship between man and nature, because of the mere fact that man is hut an indivisible part of the nature's system, while nature, in its turn, is imbued with human relationships, conditions and conditional ex-pressions. This means no less than the harmonization and balance of nature. If all these are right and irrefutable, than art is but the combination and expression of nature and man's emotional existence. Accepting and holding this approach to the definition of the term, Sarkavag concludes that, hearing the essence of spirituality and rationality in him, man is apt to diverge from the rightful way of natural thing, go astray and be someone else. This act of his is sinning. For the medieval poet-philosopher to sin is nothing but to follow the easy and open road of rationalism; this is why man (Spirit-Reason) and nature oppose each other without realizing the fact. It is at this point that God intervenes to put right the wrong committed. In art, Sarkavag finds that things are somewhat different; that is why he differentiates the expressions of art and the daily life of man; hence, he concludes, the divine revelation and the supernatural have nothing to do with art which belongs to a completely different category of things. Moreover, besides natural talent artistic and esthetic creation need hard purposeful activity. It is this incessant activity on the part of the artist that leads esthetic expressions to perfection and to the ideal. Yet whatever the means to art and esthetic expression, the medieval poet-philosopher sees art and the rest categorized; according to him art and its expression can be communicative, hedonistic, illuminative and educative. Whatever the facts, man is the supreme and the most perfect being in the all-inclusive category of nature, yet he is an indivisible part of it. This means an inseparable concord of the two different categories man and nature thus bringing forth an impeccable unity. It is only the wrong use of the free will and reason man is endowed with which has put man and nature astray and has advanced contradiction between them. In fact, the existence of this contradiction that has prepared the way to human and social diversity in real life has found expression in art. Being made up of the many, human society as such is divided, split up into its component parts and has been pulverized, and hence lost unity in one. This is due to the numerical greatness of man, while the small number of the birds, of which the blackbird is but a representative, has remained true to nature in its entity and free of internal and external contradictions. And hence united. Yet the opposition of oneness to diversity in nature is also prevalent in human society. In the long run of things one finds that Hovhannes Sarkavag reaches to the conclusion that it is individualism which will at last be established in the society as in artistic and esthetic expression, and though human art is the reflection of the Divine, man will, in time, aspire to the godly thus approaching to the equality between him and God. This means no less than the mostly desired end of union in man and nature of which art is only an expression of the real in man and the godly given to him by nature.Item The Sacraments in the Armenian Apostolic and Evangelical Churches(1997) Vahan H. TootikianՀայ Առաքելական Եկեղեցին կ'ընդունի Քրիստոնէական եօթ խորհուրդներ՝ Մկրտութիւն, Դրոշմ, Ապաշխարութիւն, Հաղորդութիւն, Կարգ ձեռնադրութեան, Պսակ. Կարգ հիւանդաց/Վերջին օծում: Մինչ Հայ Աւետարանական Եկեղեցին կ'ընդունի միայն երկու խորհուրդ` Մկրտութիւն եւ Հաղորդութիւն: Դեռ աւելին, երկու եկեղեցիները կը տարբերին ընդունուած կամ չընդունուած խորհուրդներու բացատրութեամբ, մեկնաբանութեամբ եւ գնահատութեամբ: Առկայ այս տարբերութիւններուն հետեւանքով եւս, տարբերութիւններ յառաջացած են նաեւ առընչեալ արարողութիւններուն միջեւ։Item Սուրբ պատարագի սրբասացութիւնների մի քանի աստուածաբանական առանձնայատկութիւնները(1997) Տ. Ներսէս Ա. քհն. ՆերսէսեանThis is a comparative study of some aspects of the Divine Liturgy. The author compares the Hagiologies found in the Divine Liturgy of the Armenian Apostolic church with the Greek, Latin and Hebrew texts, In his task to find the origins of the Hagiologies of the Holy Trinity, the Trisagion and the Elevation, the author compares texts preserved in the Divine Liturgy of John Borphyrogenes, as well as in the Book of Isaiah, the Book of Revelations and in the New Testament. The author has devoted great effort to revealing the evolution of these hagiologies, their poetic, pictorial and liturgical meanings.Item Նիկողայոս Ադոնցը Հայոց եկեղեցու պատմութեան պատմաբան(1997) Պետրոս ՅովհաննիսեանThe renouned Armenian Byzantologist, Nikoghayos Adontz, is the author of more than a dozen of books and studies all dealing with the history of Armenia and Armenians. All through his life (1871-1942) he taught in various western universities and worked and published on a wide range of Armenian life and history past and present. Yet few of his readers realized how deeply he was involved in church history and what a formidable Armenian Church historian he was. In spite of the fact that he published quite a large number of works, he left behind a considerable amount of unpublished manuscripts, which are now deposited in the archives of the Hamazgayin Cultural Association, Beirut, Lebanon. Even a scanty reading of this material will prove the existence of works which will open to light the various facts of the Armenian Church history, which, it seems, fell into the scope of the great historian's interests. Of these works mention must be made of the Tonatsouyts (Calendar of Religious Feasts, in Armenian, two different copies of 500 and 600 pages each), Tjashots (Lectionary, in Armenian, 150 pages), Grigor Anavarzetsou Tonatsouytse (The Calendar of Religious Feasts of Grigor of Anavarza, in Armenian, 50 pages), Patkeri Khendire Hayots Yekeghetsou Mech (The Question of Iconography in the Armenian Church, in Armenian, 65 pages), Asora-Parskakan Kristoneakan Yekeghetsou Astitjanakargoutoune (The Religious echeloning system in the Assyro-Persian Christian Church, in Russian, 20 pages), Kristonyaneri Halatzanknere Sasanian Parskastanoum V-VI Dareroum (The Persecution of the Christians in Sassanid Persia in the V-VI Centuries, in Russian, 30 pages), Mee Ech Katoghikosoutian Merdzavor Antsyalits (A Page of the Recent Past of the Armenian Catholicosate, in Armenian, 17 pages), and some 150 pages of studies all pertaining to the Armenian Tjashots. Besides this unpublished material, Adontz has published quite a large number of studies in Armenian, French and Russian and all dealing with the History of the Armenian Church. Of all the unpublished material "A page of the recent past of the Armenian Catholicosate must be pinpointed not only as the most complete study among the various manuscripts, but rather because it sheds new light on one of the crucial problems the Armenian church ever laced. The Polojenye imposed by the Tsarist authorities on the Armenian Church and nation in 1836 was never accepted and appreciated willingly. It was rather considered a tool at the hands of the imperial authorities easily to rule the newly occupied and annexed Eastern Armenia and subdue to servility the Armenian people and their church. Since then the Polojenye has remained an unsolved question for all those who have tackled with it within the scope of the history of Eastern Armenia. As many others, Nikoghayos Adontz too has probed the problem of the Polojenye and has reached to the conclusion that it not only clearly defined the rights and duties of the Armenian Church but also regulated the functioning of the church organs, the election of the Catholicos, the Supreme Head of the Armenian Church, it created a synod to help the Catholicos carry on his duties, organized a hierarchical system in the administration of the church itself, made room for the creation of educational centralized system and brought forth various councils all dependent on the ministry of education of the Russian Empire, according to Adontz, the new statute, instead of curtailing and curbing the traditions and rights of the Armenian Church and its head, rather filled the gaps in the organizational system. But, as he put it "This reforming of the Armenian Church did, indeed, give rise to complaints and grievances". By publishing the manuscript of Adontz and by making use of an abundant annotation added to the article, Hovhannisian helps the reader to have a new approach and better understand the Polojenye, giving to it new dimensions and light, and, moreover, thus rescuing from definite oblivion one of the important studies of the Armenian historian, the "Mee Ech Katoghikosoutian Merdzavor Antsyalits"Item Պաղտասար Դպիր. Կեանքը եւ գործը(1997) Հենրիկ ԲախչինեանThe article is the second and last section of an essay, dedicated to the literary, compilatory and editorial work of the XVIII century Armenian grammarian, educator, editor, compilor and poet, Paghtassar Depir, who lived in Constantinople, the capital of the Ottoman Empire, and wrote, compiled and published his own works as well as those of his predecessors. The first section of the article was published in the Hussisian Armenologied Review, vol. I, Beirut, 1993, pp. 54-63. In this second section the author, Henrik Bakhchinian, analyzes both the grammatical, poetical, historiographic and editorial work of Depir and concludes that he was one of the pioneers of the Armenian Renaissance of the XIX century. He was one of the forerunners who paved the road for the growth of the Armenian literary, cultural and intellectual self-expression which, in the long run meant no less than the assertion of Armenian nationalism. To achieve this end, besides publishing various grammar books of Armenian language and prepare compilations of sundry intellectual and philosophical writings both of classical Armenian and western origin, Paghtassar Depir edited and published various hitherto unpublished Armenian manuscripts of Cyril of Jerusalem, Cyril of Alexandria, Hovhan Voskeberan (St. John Chrisostom), Arakel of Suni, Zenob Glak, Grigor of Datev, Grigor of Narek, Simon of Julfa, Davit Anhaght (Davit the Invincible), Porphurus, Khosrov of Antzev, Ignatius of Sevler, Grigor the Illuminator, Grigor of Skevra, and Sargis Shnorhali (the Graceful). Besides these classical and medieval writers and church fathers, Depir published also the Harantz Vark (Patrologia), the Mashtorz (Book of Liturgy), the Jamagirk (Offcium), the Tjashotz (Book of Bible-reading and Prayers), and the Haysmavourk (Book of Saints and Hagiography) which were of prime importance if one wanted to keep intact the Armenian church traditions, hymns and chants, prayers, ceremonies and liturgy. After examining and giving an account of Paghtassar Depir's intellectual and literary work which lasted for more than half a century and included the publication of more than thirty books, some of which were of more than one volume, Bakhchinian does rightfully conclude that it was due to this fruitful, devoted and dedicated life and work that Paghtassar Depir was respected both by his contemporaries and by those who followed them and justly was called "the mentor of the contemporary biblioghraphical publications" and a "well-versed intellectual".Item Համառօտ ակնարկ Նոր Ջուղայի հին տների վրայ(1997) Լեւոն Գ. ՄինասեանThough John Carswel and Karapet Karapetian have presented some of the ancient mansions of New Julfa in there respective works on the architecture, painting, art and decoration, and history there of, the author of the article given here tries to present twelve of them, namely the princely mansions of Davitentz, Hovelentz, Khoja Voskanentz, Khoja Petrosentz, Manouk Barseghentz, Naderentz, Ouloukhanentz, Djanikhanentz, Simonentz, Soukiasentz, Ter Grigorentz and Ter Yesayontz. Yet he does not intend to give a meticulous study and presentation of each mansion discussed here, just the opposite, relying on his personal observations and his own notes taken at his different visits to each of these mansions, Minasian presents a general report on each of them, which once belonged to an Armenian aristocratic family or a princely house, khoja, or great merchant. In time, we are informed, these mansions changed hands till some of them went victim to road constructions, others were bought by the Iranian state to make part and parcel of Phardis University, while others were taken over by the Institute of Antiquities of Isfahan; on the other hand, one of these mansions was bought by the St. All-Saviour Convent and was changed to a ceminary, another is now the Armenian Club of Isfahan, while two are inhabitted by their present owners and some poor people. The article does not purport to give an artistic, esthetic and architectural evaluation and analysis of all the twelve mansions presented here, though at times, the author does not abstain of giving a vivid description of wall paintings wood-carvings and sundry decorations, door and window panels, architectural forms and style, and constructional effects; moreover, he presents the various mural inscriptions, dates and information found in different mansions. It is clear that Minasian definitely makes certain additions on what the scanty sources have and tries to save them from doubtless oblivion, because, in fact, some of these mansions exist no more. As the author states, "there have been a great number of these very beautiful and palatial mansions at New Julfa the majority of which have been destroyed. Yet there exist some, of which we could not talk. Let us hope that through the care of respective state institutions it will be possible to save the rest from destruction."Item Հայաստանում ուշ միջնադարում շինարարական գործի կազմակերպումը(1997) Մուրատ ՀասրաթեանWith the help of certain historical data, colophons of Armenian manuscripts, mural inscriptions and archival givens, it is now possible to clarify the construction process in the late Middle Ages in Armenia, In the XV-XVIII centuries church construction was financed by different sources, such as the Catholicossate, monasteries, and popular contributions. It was at this time that there emerged a new class of patrons, the merchants, who financially helped the erection of new churches and monasteries, renovated the cells and various quarters in both the old churches and monasteries, dug water channels, constructed brigdes, etc. Those who took the initiative, organized and directed the construction work appointed superintendents, who were either chosen from the community members or from the congregation of a given monastery. These were wholly responsible for the progress of the work, the right spending of financial means, and inviting the masons, who in those days moved from one construction site to the other. The masons from Vaspourakan (the region of modern Van) were appreciated most. Real information and data lack on the existence of architectural schemes, designs and drawings, but the fact that they existed in Russia and the Middle East in the XVI century, and that the Persian emperor ordered in 1664 to write down in registers the measurements of all the Armenian churches at least in his empire, make us believe that there undoubtedly existed architectural planification and designing in Medieval Armenia. Later information tell that the construction plans were first put down and marked on the ground and only then the construction work began. In doing this the Persian gaz, a measurement unit of 1.12 m., was used. Payment was done in three different ways: a. in lump form (to the architect and master masons), b, according to the amount of the work achieved (to the blacksmiths, carpenters, etc.); and e, in the form of daily wages (to the sundry labourers).Item Պատմութեան, պատմագրութեան եւ այլ բաներու մասին(1997) Լեւոն ՎարդանThis paper is an endeavour to focus on different ideas and concepts and their relationship with sundry components of Armenian vocabulary which bear upon the individual and society, government and law, freedom and rights, liberty and responsibility and duties, and the communal existence and separate self of the individual in the conglomeration of society, it also discusses the time element in the forming of history and politics, the psychological, spiritual, cultural and intellectual make-up of the individual concerned with history and politics, of his collective and national memory, and of his identification with society and communal life. In the presentation and discussion of the latter care has been taken to pinpoint not only the individual and the hero in the contept of time, society and history, but also an analysis is made of what is usually accepted as collective self and ego and their various ways of expression both natural and supranatural, of their relationship with varigated currents of thought and philosophy, metaphysics and the absolute, the abstract and the tangible, the First Cause and Causality, and Fate and fatality; moreover, stress is put upon the fact that man and his power of cognizance are of prime importance and present the foundations and bases of things of which society is composed, and history is nothing but the biography of man and the society, while historians are just biographers of man and his yesterday, of his national memory and identity, of his forward thrust towards the realization of his self, and of his individual, communal and distinctly national characteristics.Item The Armenians in Post-WWI Turkey (1919-1938)(1997) Antranik DakessianԱյս ուսումնասիրութիւնը աւարտին կը հասցնէ Հայկազեան Հայագիտական Հանդէսի ԺԵ հատորին մէջ լոյս տեսած նոյնանուն հետազօտութիւնը։ Այստեղ կը ներկայացուին Արեւմտեան Անատոլուի, Սեւ Ծովու Հարաւային ցամաքամասի, Փոքր Ասիոյ Արեւմտեան Նահանգներու եւ Պոլսոյ ու Եւրոպական Թուրքիոյ շրջանները, մասնաւորաբար` Կեսարիան իր յարակից շրջաններով, Գոնիան, Եոզկար Պողազլեանն ու Անբարան իրենց յարակից գիւղերով, աւաններով, Տրապիզոնը, Սամսոնն ու Քասթեմունին իր շրջակայ գիւղաքաղաքներով, Քէօթահիան, Աֆիոն Գարահիսարը, Էսքիշեհիրը, Ռոտոսթօն, Իզմիթը, Պանտըրման, Պրուսան, Պալըքեսիրը, Պոլիսը, ԹրակիանItem Գէորգ Հինգերորդ կաթողիկոսի հեռագիրը եւ դաշնակիցներու 1915ի մայիսեան միացեալ յայտարարութիւնը(1997) Զաւէն ՄսըրլեանMaking use of the documentary and official materials especially of the British Foreign Office, the article endeavours to bring to light the nature and how the publication of 24 May 1915 declaration of the Entente Powers in face to the facts of the Ottoman atrocities and massacres of Armenians just at the beginning of the First World War, after Gevorg the Fifth, the Catholicos of All Armenians, appealed to the British, Russian, French, Italian and other potentates of the time. According to the givens and their analysis, the author concludes that the united declaration of the Great Powers was not made to impede and stop, if possible, the deportation and massacres of the Armenian population of the Ottoman Empire, but rather to encourage the Armenians in the Caucasus and various regions of the Russian Empire to bring help to the war efforts of that Empire. The author also concludes that the article 230 of the Treaty of Sèvres, which dealt with the problem of war criminals, but was left aside when the Treaty of Lausanne was signed between the Entente Powers and Turkey, was the basis for the later publication of the Nuremberg and Tokyo declarations (articles 6c and 5c respectively) at the end of the Second World War. In fact, the Treaty of Lausanne included an appendix which declared pardoned all crimes committed between 1 August 1914 and 20 November 1922.Item Britain and the Armenian Genocide: Reflections in 1995(1997) Christopher J. WalkerՀազար իննհարիւր տասնվեցին հրատարակելով The Treatment of Armenians in the Ottoman Empire հատորը՝ Անգլիան եղան առաջին երկիրը, որ ընդունեցաւ ստուգութիւնը Հայկական Տասնհինգին: Սակայն ընդունիլ թէ Անգլիան միշտ ալ թիկունք մնաց ժողովուրդներու դատին՝ հիմնական սխալ մըն է։ Ո՛չ միայն Տիզրայէլին՝ այլ անոր չափ Կլետսթընը նաեւ թոքամիտ էր, որուն համար հայութեան պաշտպանութութիւնը միշտ ալ մնաց ոչ թէ քաղաքականութեան խնդիր՝ այլ մանաւանդ՝ քարոզչութեան։ Ինչպէս Անգլիոյ՝ նոյնպէս նաեւ եւրոպական կարգ մը այլ երկիրներու թրքամէտ քաղաքականութիւնը յառաջացաւ անոնց հակառուս քաղաքականութենէն: Անգլիան հետեւեցաւ ռազմագիտական իր պահանջներուն, Ֆրանսան տնտեսական իր շահարկումներուն, մինչ Գերմանիան հիմնովին մերժեց մարդասիրական տուեալները, բոլորին մօտ ալ, սակայն, միշտ ալ անգոյ մնացին կրօնական նկատառումները: Սակայն հակառակ անգլիական թրքամէտութեան, որ տեւեց մինչեւ 1919, գտնուեցան Լորտ Պրայսի եւ Արնոլտ Թոյնպիի նման ազատականներ, որոնք կարողացան թիկունք կանգնիլ հայութեան եւ Հայկական Հարցին։ 1916ին լոյսին եկաւ Թոյնպիի խմբագրած The Treatmentը, ուր յստակօրէն դրուեր էին Հայկական Հարցը, անոր ընթացքն ու ճշմարտացիութիւնը։ Այսուհանդերձ ժամանակի անցքին հետ նահանջ մը արձանագրեց Թոյնպին, որուն համար հիմա իր անձը շատ աւելի կարեւոր էր քան ճշմարտութիւնը փաստերուն։ Անիկա վերածուեր էր կեդրոնաձիգ անձնաւորութեան մը, եւ նոյնիսկ շփոթող մը «Օսմանեան Կայսրութիւն» եւ «Թուրքիա» տարազները: Իրականութեան մէջ այս շփոթը կը տեսնուի հայ պատմաբաններու մօտ ալ: Թոյնպին անցաւ նոյնիսկ քայլ մը առաջ եւ եւ ինքզինքն ընծայեց տղայական եւ այդ ձեւով նպաստեց մոռացումին Հայկական Ցեղասպանութեան եւ Հարցին: Սակայն Թոյնպին միակը չէր որ խօսեցաւ Հայկական Տասնհինգի մասին. կային նաեւ միջազգային բարեսիրական հաստատութիւններն ու անոնց ներկայացուցիչները, այսուհանդերձ՝ շարունակեց մոռացումի գործընթացը, ի՞նչ փոյթ որ Նոէլ Պաքսթընը շարունակեց մինչեւ 1928 մերթընդմերթ յիշեցնել Հայկական Տասնհինգը եւ անկէ յառաջացած զանազան խնդիրները։ Անգլիոյ մէջ մոռացումը ընծայուեցաւ իրաւ՝ հիմնական երկու պատճառներով։ Նախ՝ անգլիացին ուզեց մոռնալ պատերազմն ու անոր արհաիրքները, եւ ապա՝ յետպատերազմեան անգլիական ն տնտեսական քաղաքականութիւնն եկաւ օժանդակելու անոր: Հայկական Ցեղասպանութիւնը կարելի էր հեռու պահել մոռացումէ եթէ միայն հրատարակուէին լաւապէս փաստագրուած, արհաւիրքն ու արիւնումը ցուցահանող, եւ ժողովուրդի մը քայքայումը պատկերող գործեր։ Չեղաւ այսպէս սակայն։ Այժմ նոյնն է պարագան Արցախի համար ալ, որ մոռացումի մատնուելու վրայ է: Չկայ որեւէ գործ որ մանրամասնօրէն եւ քստմնելի գիծերով ներկայացնէ 1991ի Ապրիլին ցեղային եւ ազգային մաքրագործումը Գետաշէնին եւ Մարտունաշէնին։ Այժմ հազիւ թէ կան քանի մը գործեր մոռացութեան տրուած հայութեան, Հայկական Հարցին եւ Հայկական Տասնհինգի մասին։ Այս վերջիններուն յիշատակումը, նոյնիսկ իր ամէնէն թեթեւակի ձեւին մէջ, կը կատարուի Տիկ. Ֆրեյա Սթարքի, Ռոզ Մաքոլիի եւ Փաթրիք Քինրոսի (Լորտ Քինրոս) կողմէ: Իր Rome on the Euphrates: The Story of a Frontier (1966) գիրքին մէջ, Տիկ. Սթարք կը մոռնայ յիշել թէ Հայաստանն ու Քիւրտիստանը կայի՛ն երէկ եւ այսօր բաժնուած կը մնան Թուրքիոյ, Իրաքի եւ Պարսկաստանի միջեւ, եւ առ այդ՝ չե՛ն դադրիր իրականութիւն ըլլալէ այսօր։ Իրականութեան մէջ՝ անիկա կը մոռնայ որ այդ Հայաստան կոչուած հողամասին մէկ մասը Սովետական Հայաստանն էր իր գործին հրատարակութեան օրերուն։ Ասիկա ցոյց տուաւ տգիտութիւն մը Արեւելեան Հայաստանի մասին, եւ քաղաքական ստրկամտութիւն մը` Արեւմտեան Հայաստանի»։ Անգիտութիւն կամ տգիտութիւն՝ Տիկինը շատ է զգուշ՝ դուրս չգալու համար Անգլիոյ պետական քաղաքականութեան բնութագրումէն։ Սակայն Ֆրէյա Սթարքի օրերուն կան նաեւ հնագէտներ, որոնք իրենց կատարած պեղումներու ներկայացումին ատեն կը խուսափին բառը ու զայն կը փոխանակեն A Major an A Minor եզրերով։ Վաթսունականներու պաղ պատերազմի այն օրերուն, սակայն, կը գտնուին կարգ մը անգլիացի գրողներ եւ վիպագիրներ, որոնք չեն երկմտիր օգտագործելու «Հայաստան» անուանումը երէկի Օսմանեան Կայսրութեան եւ այսօրուան Թուրքիոյ արեւելեան հողամասերուն համար։ Այս վերջիններէն է վիպագիր եւ ճանապարհորդագիր Ռոզ Մաքոլին, որ The Towers of Trebizond սքանչելի իր վէպով կու տայ անուրանալի ներկայութիւնը հայուն՝ Տրապիզոնի մէջ թէ այլուր։ Վէպը որ գիտական ական գործ մը մը չէ բնաւ խորապէս պատմական է եւ ամբողջականօրէն կ'առընչուի հայութեան եւ անոր հող հայրենիքին իրաութեան եւ իրականութեան: Փաթրիք Քինրոսն իր կարգին շատ մօտիկէն կը քալէ Մաքոլիին, եւ հեռու կը կենայ պաղ պատերազմին քաղաքական եւ հաշուարկուած ազդեցութիւններէն: Որպէս կենսագիրը Քեմալ Աթաթուրքին՝ անիկա չի սակարկեր իր խօսքը հայ-թրքական յարաբերութիւններուն մասին։ Արդէն 1946ին, Within the Taurus խորագրուած իր գործով անիկա ընդարձակ կերպով խօսեր էր հայուն մասին եւ անոր բնօրրանին, եւ սքանչելի էջեր նուիրեր Անիին եւ հայկական ճարտարապետութեան, այլ մանաւանդ անգօսներ թուրք եւ պաշտօնական կեցուածքը հայութեան հանդէպ եւ Հայաստանին: Իր Atatürk գործին մէջ՝ անիկա ոչ միայն կը խօսի թրքական բանակի ձախոողութիւններուն եւ պարտութիւններուն մասին 1916-1917ի ձմրան` այլ մանաւանդ ցոյց կու տայ թէ ինչո՞ւ են սննդեղէնի դժուարութիւններու մատնուեցան օսմանեան բանակները։ Ըստ անոր` «հայերը ջարդուած էին կամ զանգուածաբար տարագրուած, բառացիօրէն անապատի վերածելով երկիրը, առանց գիւղացիներու՝ որոնք հաց արտադրէին, եւ արհեստաւորներու` որոնք ապահովէին ծառայութիւնը։ «[Յետագային) քարայրներու մէջ գտնուեցան ամբողջ զօրաբաժիններ որոնք մահացեր էին անսուաղութենէ»: Այսուհանդերձ՝ Քինրոս չի պեղեր ալքերը Հայկական Տասնհինգի: Այսօր առկայ են այս բոլոր տեսակէտերը հա հայութեան մասին եւ Հայկական Ցեղասպանութեան, ատելին՝ կայ նաեւ այն կարծիքը թէ 1915ին հայերն էին ահաբեկիչները, թէպէտեւ կան քանի մը գրողներ, որոնք կը կատարեն որոշ մէկ գնահատանքը հայկական տեսակէտին։ Դժբախտաբար, սակայն, կը պակսին Մաքոլիի եւ Քինրոսի ատաղձէն գրողներ։Item Դոմինիկեան միսիոնարի մը անտիպ մէկ վկայութիւնը Մարտինի 1915ի կոտորածներուն մասին(1997) Արթիւր ՊէյլերեանItem Արտակ Մովսիսեան(1997) Արամ երկիրըAccording to Moses of Khoren, the Father of Armenian History, Aram, the first mentioned Armenian patriarch, unified all the lands of Haik's inheritors and founded the first united Armenia: this is why foreigners called the new country Armenia, after his name. Whatever the fact, Assyrian, Babylonian, Urartian, Sumerian, Akkadian and Mari inscriptions mention Am, Aram, Arame, Umanum, Armarili and Aramali, which in the long run of analysis amount to the same meaning — Armenia, and when located on land, all come to occupy almost the same region between the lakes of Urmya and Van and directly correspond to that Armenian area which was later to be known as Vaspourakan. A meticulous analysis of the Assyro-Babylonian, as well as of the Urartian and other inscriptions found and unearthed from various places trampled by the imperial victorious armies of the past reveal the congruancy of this region to that of Van, later Vaspourakan, which was the Royal Hereditary Domain of the Arzrunis of Armenian history, In fact, Vaspourakan being a derivation of "vaspour", a Parthean word meaning "noble", indicates that particular region of land which, according to various inscriptions and the information handed to the latest generations by Thovma Arzruni, the historian of the Arzruni Dynasty of the Armenian rulers, was the Royal Inheritance and Domain, that is the Hayrakan Toon, the Paternal Home, which means "hereditary domain." After making a minute use of different inscriptions and informations, the author finds that the country called Aram/Arame is to be located to the north of the land between Greater and Lesser Zabs, the two tributaries of the Tigris river, on the west of the lake of Urmya, and on the east and southeast of the lake of Van, while that which is called Aramali/Aramarili is to be located between the lakes of Urmya and Van having the Korduk mountains (now Hekiari) to the south. A closer look at the topographic maps of these two separately named yet belonging to the same area will prove the identity of the two regions, though called by different names in the various inscriptions of Naram-Sin, Sargon I and Sargon II, Salmanessar IlI, Asumazirbal, Rusa, Menua, and in a host of Sumerian, Mari and Eblayan inscriptions, thus irrefutably proving that countries called Aram, Arame, Am, Armani, Aramali, Aramarili, Armanum, Umanum and Mana (=Minni) are the same and one, historically are the appelations of the same region given by different peoples for Aram-Urartu, and hence show the continuous existence of the Armenian people on the same spot with the same hereditary land and occupying a non-broken line of history from the distant past to the present day.Item Տարօնի Ս. Յովհաննէսի (Եղրդուտի) վանքի 1445 թուականի կոնդակը (պատմա-աշխարհագրական ակնարկ)(1997) Գեղամ ԲադալեանMainly making use of the givens of the three copies of the encyclical of 1445 of the St. John’s Monastery of Taron, the region lost forever in the days of the Armenian holocaust of 1915, the author tries to reconstitute the topographical areas of all the districts, fields and feudatory lands which the monastery owned which were back from unknown times, but in due time were lost to Kurds and Turks, and hence were completely changed in name or underwent corruption and hence were known in a variety of appellations. According to the encyclical the monastery had quite a vast area of land and numerous villages all inhabited by Armenians; it also had plains, fields and pastures, springs and rivulets, castles and churches in different places, all in all, some two hundred one of them; of these 116 were, at least in 1870, inhabited sites of which eighty were only by Armenians, 42 by Kurds and Demliks, while there were others where Armenians lived mixed with Assyrians and Greeks. Of all these, 28 had lost their Armenian population, while either were raised to the ground by marauding Kurds and Turks. The great Armenianship of the region from Mush-Taron to Diarbekir is wiped out. With this loss the ethnography too underwent a complete change and the new occupants of the area and habitable Armenian sites, the Kurds and Turks, changed not only the geographic and topographic appellations but also the demographic character of the latter. In his article Badalian examines the site-names, both past and present, and with the help of German, Russian, Ottoman and modern Turkish popular and official maps tries to locate each mentioned site of the 1445 encyclical of the St. John’s Monastery. According to the three copies existing at the present (one is an Armenian manuscript of the Matenadaran, and the other two published in the nineteenth century), the St. John’s Monastery stood just on the border line of Taron and Sassun regions and included the districts and feuds of Taron, Kinj and Pechar, Baghin and Sevan, Hayni, Lije and Slemanik, Moufarghin, Zereklik and Atakh, Kulb or Nahia and Gazkou, Mihranik, and Rapat Nahia districts. According to certain informations emanating from 1840-1850 decade, this area included more than one hundred villages, with 3700 families and around 30,000 inhabitants. Though the loss for Armenians in 1915 holocaust was immense in all respects, the “St. John’s Monastery” was looted and destroyed, precious manuscripts annihilated and the original encyclical with them, the Armenians of the sites belonging to the monastery were exterminated, and just a small number of them were saved through dispersion. The newcomers and the new lords of the land now endeavour to show to the world that the region from Mush-Taron to Diarbekir was and has always been Turkish and Kurdish, while Badalian proves with the corroboration of various sources just the opposite and to re-establishes and to re-establish the original site-names of the places.Item Մեծ Հայքի Ծոփք աշխարհն ըստ աշխարհացոյցի(1997) Բաբգէն Հ. ՅարութիւնեանTropk or Tzopats Ashkharh, Sophene in wester appelation, has been one of the central Armenian regions of ancient, medieval and modern times (now the region of Harpout in central Turkey) which has made generations of Armenologists, Armenian or otherwise, to bend over and endeavour to rightly pinpoint its location. For decades historians, geographers and cartographers have spent their time and effort to find the exact place, extent, and boundaries of the region, its adjacent areas, and historical and political background and hence its ups and downs emanating therefrom, and have thought they have reached to a conclusive end in the task they have given themselves. In fact, they have barely touched the question and a comprehensive presentation of Tzopk or Tzopats Ashkharh of the past. Dr. Haroutounian gives himself the duty, and it seems for the last time, to tackle with the question, and making use of almost all the available western and Armenian, and in some cases Arabic, classical and medieval writers', historians', chroniclars’ , cartographers' and military reporters' sources and data draws an almost complete and acceptable picture of the region, and concludes that due to the political and military upheavals, wars, and the incessant back and forth movement of the Armenian, Roman, Persian, Byzantine and Arab armies the region has undergone a number of changes of boundaries, area and administrative organization, it has shrunk at times to a smaller size, and has been enlarged at others, and thus has, at least administratively, ousted its geographic appelation and has kept the administrative name, the Fourth Hayk. The article discusses, once more at least, the where, why and how of the position of the region called Tzopk, Tzopats Ashkharh or Sophene.Item Հայ աւետարանական շարժումը եւ «Աւետաբեր մատենաշար»ը(1996) Լեւոն ՎարդանItem Բառերուն միւս երեսը (Դ)(1996) Անդրանիկ ԿռանեանThis is the fourth instalment of a series of articles dedicated to the analysis of the content and meaning of certain Armenian words which are related to the spiritual and religious life of man, to his various forms and expressions of belief and credo, church and rites, his spiritual and ethical life, emotions and dedication, to his various means of expression of good and evil, of salvation and morality, and of his meaning and inference of the natural and supernatural. In this respect the words of prime importance and their derivations as dealt with in the article are: 1. Kron (religion); kronavor (man of religion). 2. Oukht (vow), oukhtavor (pilgrim). 3. Ararich (creator). 4. Pashtel (to worship); pashton (function, service), pashtamounk (ceremony). 5. Yekeghetzi (church), yekeghetzakan (eclesiastics). 6. Tadjar (cathedral); mehyan (temple); bagin (altar). 7. Avetaran (gospel); avetaranakan (Evangelical). 8. Karoz (sermon); karozich (preacher). 9. Hogi (soul); hogevorakanoutioun (clergy). 10. Shounch (breath, spirit). 11. Hamaynk (community). 12. Karg (order). 13. Astidjan (tank); sandoukh (ladder). 14. Asparez (career, challenge). 15. Arakyal (apostle); arakeloutioun (mission). 16. Spas (service); spasavoroutioun (act of serving) 17. Dzarayoution (servitude); dzara (servant). 18. Never (present, gift); neviroum (dedication). 19. Meghk (sin). 20. Venas (loss). 21. Arat (stain). 22. Patij (punishment). 23. Kavoution (expiation); kavel (to justify, to absolve). 24. Hantsank (offense), hantsavor (guilty). 25. Perkich (saviour); perkoution (salvation); azaroution (freedom). 26. Sourb (holy, sacred); serboutioun (holiness, sanctity), serbel (to wipe), makour (clean, pure), makrel (to cleanse); leval (to wash), djerel (to drench); terdjel (to soak); termel (to macerate). 27. Ardaroutioun (justice); ardar (just); ardyounk (produce), ardyok? (perhaps). 28. Bari (kind, good). 29. Char (evil). 30. Dejokhk (hell). 31. Derakht (paradise). 32. Yeranoutioun (bliss); yerdjankoutioun (happiness), yerajeshtoutioun (music); yeraz (dream); yerg (song) An analysis of the Armenian words cited above and their evolution through centuries past will at time reveal a complete change of meaning. Though now of religious and spiritual, and moral ethical content, these words also keep their pristine sense and meaning and witness of their survival all through the centuries and history past of the Armenian people.Item The Armenian Translations of the Bible(1996) Manuel M. JinbashianԸստ Կորիւնի, Խորենացիի եւ Փարպեցիի տուեալներուն՝ հայերէն այբուբենի գիւտէն ետք Սամոսատի մէջ էր որ սկսաւ հայերէն առաջին թարգմանութիւնը Աստուածաշունչին, որուն մէջ զգալի կը մնան ազդեցութիւնները ասորերէնին եւ յունարէնին, որոնց սկզբնաղբիւր օրինակներն օգտագործուեցան թարգմանութեան համար։ Այսուհանդերձ, դասական հայերէնին գրաբարին լեզուական ճկունութիւնը եւ անոր մասնիկներու, դերանուններու եւ մակբայներու խելացի գործածութիւնը, մանաւանդ հոմանիշներու առատ օգտագործումը տուին յանկուցիչ գեղեցկութիւն մը մեսրոպեան այս թարգմանութեան, որ տասնհինգ դար մնաց հիմը հայ հաւատքին, եկեղեցիին եւ հոգիին: Հազար իննհարիւր վաթսունիննին էր որ Վեհափառ Վազգէն Առաջինի հրահանգով, գոյութեան կոչուեցաւ թարգմանչական յանձնախումբ մը, որ 1975ին իր աւարտին հասցուց արեւելահայերէն թարգմանութիւնը Նոր Կտակարանին հիմնուելով հինգերորդ դարու գրաբարեան մայր օրինակին վրայ եւ յունարէն սկզբնաղբիւրին, թէպէտեւ այս գործը նախորդած կը գտնենք Ա.Հ. Դիթրիխի, գերման միսիոնար մը. Մովսէս Սարկաւագի եւ Պատ. Աբրահամ Ամիրխանեանցի 1831ին թարգմանած Նոր եւ Հին Կտակարանները։ Սակայն 1975ի թարգմանութիւնն ենթակայ մնաց քննադատութեան, որովհետեւ յանձնախումբին անդամներէն – Արթուն Հատիտեւանը, Պարգեւ Շահպազեանը եւ Սամուէլ Անթոսեանը – եւ ո՛չ մէկը արեւելահայ էր ծնունդով եւ կազմաւորումով: Ինչ որ ալ ըլլար իրականութիւնը՝ արեւելահայ այս գործին տպագրութեան աւարտին էր որ Վեհափառ Հայրապետը կազմեց նոր յանձնախումբ մը, որ հիմ ունենալով Մխիթարեան հայր Արսէն Բագրատունիի գրաբար Աստուածաշունչը անցաւ գործի եւ 1994ին աւարտեց արեւելահայերէն թարգմանութիւնն անոր։ Յաջորդ տարի, 1995ին, տպուեցաւ գործը։ Արելելահայ այս թարգմանութիւններէն անկախ կամ տակաւին թարգմանութիւնները Պերճ Պռոշեանի, Գալուստ Տէր Մկրտչեանի, եւ Տիրայր Տէր Յովհաննիսեանի, որոնք հատուածներ են Նոր Կտակարանէն եւ առայժմ կը մնան անտիպ։ Աստուածաշունչի արեւմտահայերէնի առաջին թարգմանիչն եղաւ Մխիթարեան Յովհաննէս Վրդ. Զոհրապեանը, որուն 1821ին թարգմանած Նոր Կտակարանը 1825ին լոյս տեսաւ գրաբարին հետ դիմառնաբար։ Երեք տարի ետք լոյս տեսաւ աշխարհաբար թարգմանութիւնն առանձին: Նոյն տարին անիկա ձեռնարկեց արեւմտահայ աշխարհաբար թարգմանութեան Հին Կտակարանին նաեւ, սակայն վերահաս մահն եղաւ արգելք գործի ամբողջական աւարտին եւ տպագրութեան: Զոհրապեանի այս թարգմանութիւնն էր, որ, սակայն, յետագային կատարուած կարգ մը սրբագրութիւններով լոյսին տրուեցաւ Ամերիկեան Պորտի միսիոնարներէն Էտկըրի կողմէ: Նոյն թարգմանութիւնն ի վերջոյ վերստին ենթարկուեցաւ սրբագրութեան եւ վերատեսութեան Տուայթ եւ Հոմս միսիոնարներու կողմէ եւ լոյսին եկաւ 1849ին։ 1838ի Յունուարին Պոլիս հասած Դոկտ. Էլայըս Րիկզ, տիրանալէ ետք արեւմտահայերէնին, 1842ին սկիզբը ձեռնարկեց թարգմանութեանը Հին Կտակարանին օժանդակութեամբ Անդրէաս Փափազեանի, Աւետիս Սահակեանի եւ Սենեքերիմ Տէր Մինասեանի։ Թարգմանչական աշխատանքներն աւարտեցան 1849ին, իսկ տպագրութիւնը` 1852ին: Միայն յաջորդ տարին էր, որ Իզմիրի մէջ ընթերցողին ձեռքը հասաւ ամբողջական Աստուածաշունչը արեւմտահայ իր թարգմանութեամբ, եւ հինգ տարի ետք, 1858ին ալ Նիւ Եորքի մէջ։ Մինչեւ 1979 ա՛յս թարգմանութիւնն էր որ վերատպուեցաւ բազմաթի անգամներ եւ հիմ ծառայեց ժողովուրդի խօսակցական լեզուին գրական լեզուի մը փոխակերպումին։ Միայն 1978ին էր որ Աստուածաշունչի Միացեալ Ընկերութիւնը ձեռնարկեց հիմնական թարգմանութեանն ու հրատարակութեանը Նոր Կտակարանին, որուն լեզուական եւ քերականական հարցերուն պատասխանատուն կարգուեցաւ Բենիամին Ժամկոչեանը եւ մեկնաբանական հարցերունը` Դոկտ. Մանուէլ Ճինպաշեանը: Աւարտած գործը լոյս տեսաւ 1981ին: Մինչ այդ, սակայն, անհրաժեշտ է հոս յիշել զանազան ամբողջական թարգմանութիւնները Հին ու Նոր Կտակարաններուն, եւ անոնց կարգ մը հատուածներուն։ Այսպէս 1847ին Սաղմոսացը, 1882ին՝ Յովհաննէս Հիւնքիարպէյենտեանի Նոր Կտակարանը, 1894ին Վահան Տէր Մինասեանի Նոր Կտակարանը, 1902–1906ին Ալեքսիանոս Սիրունեանի (Կէօզիպէօյիւքեանի) Չորս Աւետարանները, եւ 1913ին Աւետարան ըստ Մարկոսին Զէյթունի բարբառով. թէպէտեւ, պէտք է նշել որ, ասոնցմէ ոմանք կը մնան անտիպ։ 1943ին էր որ Պուենոս Այրէսի մէջ լոյս տեսաւ Նոր Կրակարանի աշխարհաբար թարգմանութինը Գարեգին Արք. Խաչատուրեանի, եւ վերատպուեցաւ 1979ին Պէյրութի մէջ. 1950ին Գահիրէի մէջ լոյսին տրուեցաւ գրաբարէ աշխարհաբար թարգմանութիւնը Չորս Աւետարաններուն եւ Գործք Առաքելոցին, Գարեգին Վրդ. Գարանֆիլեանի աշխատասիրութեամբ։ Երկու տարի ետք, 1952ին, Վենետիկի մէջ Կիւթեմպերկի գլանէն անցաւ Սրապիոն Վրդ. Ուլուհոճեանի թարգմանութիւնը Նոր Կտակարանին, որ վերատպուեցաւ 1960ին։ 1966-1967ին Պոլսոյ մէջ անջատ կերպով լոյս տեսան Մատթէոսի, Մարկոսի, Ղուկասի եւ Յովհաննու Աւետարանները Շնորհք Պատրիարք Գալուստեանի աշխարհաբար թարգմանորեամբ, որոնք յետագային 1979ին, միացեալ կերպով լոյսին եկան Պէյրութի մէջ։ Այս միացեալ հրատարակութենէն երկու տարի ետք էր, որ, 1981ին, Պէյրութի մէջ լոյս տեսաւ Մեսրոպ Վրդ. Ճուռեանի կատարած թարգմանութիւնը Նոր Կտակարանին, իսկ Երուսաղէմի մէջ արեւմտահայերէնի մէկ վերածումը 1875ի Էջմիածինի Նոր Կտակարանին։ 1984ին Անթիլիասի մէջ լոյս տեսաւ Կիրակի Օրերու Աստուածաշնչական Ընթերցումները Զարեհ Եպսկ. Ազնաւորեանի, Օշական Վրդ. Չոլոյեանի եւ Դոկտ. Մանուէլ Մինպաշեանի թարգմանութեամբ: 1987ին Վենետիկի մէջ Մխիթարեան Սեքուլեան Վարդապետի թարգմանութեամբ լոյսին եկան Դաիթի Սաղմոսները, իսկ երկու տարի ետք ալ Շահէ Արք. Աճեմեանի թարգմանութիւնը անոնց: Այս վերջիններէն ետք պէտք եղաւ սպասել վեց տարի` 1993ին, ունենալու համար հրատարակութիւնը Նոր Կտակարանին աշխարհաբար նոր թարգմանութեամբը Աստուածաշնչական Ընթերցումներու թարգմանիչներուն եւ համեմատութեամբը Յունարէն եւ գրաբար մայր օրինակներուն: